हालसालै,श्री डोरामारी माध्यमिक बिद्यालय गौरादह नगरपालिका वडा न ४ कि कक्षा १२ मा अध्ययनरत छात्रा सिमा राजबंशी नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (माओबादि केन्द्र) गौरादह नगर कमिटिको नगर सदस्यमा मनोनीत गरिएको खबर सार्वजनिक भएको छ। यद्यपि ती छात्रा १८ वर्ष उमेर पूरा गरिसकेकी बताइन्छ, उनी हाल विद्यालय तहको अध्ययनमै छन् भन्ने कुरा प्रष्ट छ।
यो प्रसंगले हाम्रो शिक्षा प्रणाली, राजनीतिक संस्कार, र कानुनी चेतनालाई एकैचोटि प्रश्नको कठघरामा ल्याएको छ।
🔹 शिक्षा संस्थाको तटस्थता: केवल सिद्धान्त कि व्यवहार पनि?
नेपालको राष्ट्रिय शिक्षा नीति, २०७६ ले स्पष्ट रूपमा भन्छ:
“शैक्षिक संस्थालाई राजनीतिक दुरुपयोग हुन नदिने व्यवस्था गरिन्छ।”
तर व्यवहारमा राजनीतिक दलहरूले विद्यालयमा अध्ययनरत विद्यार्थीलाई नै राजनीतिक संरचनामा सामेल गराउने प्रवृत्ति बढ्दो देखिन्छ, जुन नीति विपरीत मात्र होइन, विद्यार्थीको मनोवैज्ञानिक र शैक्षिक विकासका दृष्टिकोणले पनि खतरनाक छ।
🔹 कानुनी अस्पष्टता कि कार्यान्वयनको कमजोरी?
यदि सम्बन्धित व्यक्ति १८ वर्ष नपुगेकी नाबालिका हुन् भने, बालबालिका ऐन, २०७५ अनुसार यस्तो कार्य प्रतिबन्धित मात्र होइन, दण्डनीय पनि हुन जान्छ।
तर यदि उनी वयस्क भइसकेकी भए पनि, शैक्षिक संस्थाभित्र राजनीतिक गतिविधिलाई प्रोत्साहन गर्नु शिक्षा ऐन र नीति मर्मको उल्लंघन हो।
यस्ता घटनाहरूले देखाउँछन् कि हामीसँग नीति र कानुन त छन्, तर ती जागरुकता, कार्यान्वयन र संस्थागत संयमको अभावमा कमजोर देखिन्छन्।
🔹 दीर्घकालीन असर र सुझाव
राजनीतिक अभ्यासको सिकाइ आवश्यक छ, तर त्यसका लागि विद्यालय र विद्यार्थीको प्रयोग हुनु अस्वीकार्य छ। यस्तो कार्यले विद्यार्थीलाई दुई भागमा बाँड्न सक्छ— पक्ष र विपक्षमा। यसको असर विद्यार्थीको शिक्षा, सामाजिक व्यवहार र दीर्घकालीन करियरमा प्रत्यक्ष पर्न सक्छ।
तसर्थ, म यश बिसयमा केही सुझावहरू प्रस्तुत गर्न चाहन्छु:
• विद्यालय तहमा अध्ययनरत व्यक्तिहरूलाई राजनीतिक मनोनयन वा भूमिकाबाट निषेध गर्न स्पष्ट कार्यविधि तयार गरिनु पर्छ।
• स्थानीय तह र विद्यालय प्रशासनले मिलेर राजनीति र शिक्षा बीचको सीमारेखा स्पष्ट गर्नुपर्नेछ।
• बालबालिका तथा युवा शिक्षार्थीहरूलाई राजनीतिक प्रयोगबाट जोगाउन अभिभावक, शिक्षक र समाज सबैको भूमिका आवश्यक छ।
• सम्बन्धित राजनीतिक दलहरूले पनि आफ्नो आन्तरिक नियममा सुधार गरी यस्तो अभ्यास बन्द गर्नुपर्छ।
निष्कर्ष
राजनीति समाजको आवश्यक अंग हो —तर शिक्षालय यसको प्रशिक्षण स्थल होइन।
विद्यालय एकमात्र त्यस्तो स्थान हो जहाँ विद्यार्थीले निष्पक्ष सोच्न, प्रश्न गर्न, र स्वतन्त्रताका साथ निर्णय गर्न सिक्नुपर्छ।
त्यसैले, हामीले अहिले नै हस्तक्षेप नगरे शिक्षा प्रणालीको राजनीतिकरण भयावह ढंगले बढ्न सक्छ।
